Lluvia con sol → hecho extraordinario [= actividades de viejas o brujas]

Paremiotipo: Lluvia con sol → hecho extraordinario [= actividades de viejas o brujas]

Criterios de búsqueda

- Meteorología > lluvia con sol

- Ámbito temático general > personificación y afines

- Búsqueda textual de "[actividades de viejas o brujas]" en la casilla de Comentario

Comentario

Tal como indicamos en 51.1., la lluvia con sol se asocia a actividades de seres fantásticos. El caso más frecuente es el de las brujas o viejas (en algún refrán también con otras denominaciones: "hermanas", etc.). Aunque el tipo léxico sea un continuador de vetula, el uso de esta palabra en los refranes no tiene el sentido de 'vieja, persona de sexo femenino de cierta edad', sino que designa un ser fantástico cuyas actividades se pueden asimilar a las de las brujas y que muy a menudo se asocia con fenómenos meteorológicos (lluvia con sol o arco iris). Véase el estudio clásico de Rohlfs citado al final de este comentario y que, en su versión española, incluye materiales adicionales, también en forma de refranes, proporcionados por el traductor, Manuel Alvar.

Únicamente separamos como variante el refrán portugués que alude al casamiento de las viudas, que puede no referirse a ningún ser fantástico sino a un acontecimiento cotidiano, pero que siempre genera expectación o comentarios en las sociedades tradicionales.

Con los criterios de búsqueda indicados se obtienen veinticuatro refranes, de los cuales tres sin geolocalización (uno portugués y dos catalanes). Hay que observar que los refranes se distribuyen por las penínsulas ibérica e itálica, pero se hallan ausentes de la zona del occitano, del francoprovenzal y del francés, donde, en cambio, aparece la figura del diablo (véase 51.3.).

Las actividades atribuidas a las brujas o viejas son de lo más diverso, pero obedecen a acciones bien comunes: peinarse (portugués, catalán y friulano), bailar, cantar, tejer, y en modo alguno amenazantes o mágicas. Lo que es extraordinario es el sujeto que las realiza.

Véase Gerhard Rohlfs, "El problema de la 'VETULA'" (1979), Estudios sobre el léxico románico, Madrid, Gredos, pp. 79-103.

Relación de refranes

- A chover e a fazer sol, estão as velhas a remendar o fole (portugués)

- Cando chove e sale o sol andan as bruxas en Ferrol (gallego)

- Cuando chove ya fai sol, andan las vieyas alrededor (asturiano)

- Cuando llueve y hace sol, [/] hace la vieja el requesón (castellano)

- El día que llueve y fai sol, canta la vieya 'n Peñamayor (asturiano)

- Está a chover e a fazer sol / E as bruxas embrulhadas num lençol (portugués)

- Está a chover e a fazer sol / E as feiticeiras a pentear-se em Penamaior (portugués)

- Está a chover e a fazer sol e as bruxas no pão mole (portugués)

- Fa sol i plou, [/] les bruixes se pentinen; [/] fa sol i plou, [/] les bruixes i els bruixots (catalán)

- Orbayando y faciendo sol canta la vieya nel prau mayor (asturiano)

- Pióvə ə fférə lu sólə, tuttə lə vicchjə va nn’ammórə (abrucés)

- Plou i fa sol, [/] les bruixes se pentinen [/] amb un caragol (catalán) [no geolocalizado]

- Plou i fa sol, [/] les bruixes se pentinen; [/] plou i fa sol, [/] les bruixes i els bruixots (catalán) [no geolocalizado]

- Plou i fa sol, [/] les bruixes se pentinen; [/] plou i fa sol, [/] les bruixes porten dol (catalán)

- Quando chove e está sol, bailam as manas em Campo Maior (portugués)

- Quando está a chover e a fazer sol / É as velhas a dançar em Rio Maior (portugués)

- Quando está a chover e a fazer sol, / Estão as bruxas a dançar em Campo Maior (portugués)

- Quando está a chover e a fazer sol, / Estão as bruxas a fiar linhol (portugués)

- Quando piove e luce il sole, tutte le vecchie vanno in amore (toscano)

- Quant ch'al plûf e al è soreli [/] si petènin lis strìis (friulano)

- Quouand plau e hè sou, [/] Les brouchos s envan ent Oulourou (occitano)

- S'a è ploie e soreli insieme, si petenin lis strîs (friulano)

- Tá a chover e a fazer sol / E uma velha embrulhada num lençol, / Cum caldeiro ao pescoço / A tirar água dum poço (portugués)

Variantes

Sol e chuva, casamento da viúva (portugués) [no geolocalizado]