Luna echada → marinero en pie [; luna en pie → marinero echado]

Paremiotipo: Luna echada  marinero en pie [; luna en pie  marinero echado]

Criterios de búsqueda

- Ámbito temático general > mar > marineros + luna > formas y aspectos varios de la luna

Comentario

En este mapa se recogen los refranes que aconsejan la actitud que deben tomar los marineros ante determinado aspecto de la luna, que, supuesta e implícitamente, pronostica mal tiempo. El paremiotipo se compone de un primer enunciado "luna + un participio de un verbo que indica reposo [echada, sentada]" y la consecuencia, con el término opuesto, "marinero + un participio o una locución adverbial con el significado de 'en pie'". En la mayor parte de los casos para los que existe una glosa o similar, se entiende que el marinero tiene que ponerse en pie para estar particularmente atento o activo ante el mal tiempo que se avecina. En algunos casos (nueve de nuestra relación de refranes), el refrán puede tener una segunda parte donde los términos se invierten: "luna en pie, marinero echado". En otros casos, minoritarios, solo se ha recogido esta segunda parte (cinco refranes).

El resultado de la búsqueda es de veintinueve refranes, de los cuales ocho sin geolocalización: uno portugués, dos gallegos, tres castellanos y dos italianos. Por su estructura, la mayoría corresponde al tipo simple que hemos enunciado (doce), nueve corresponden a la formulación con dos frases opuestas, y solo ocho recogen la segunda parte (luna en pie, marinero echado), que interpretamos que no es la originaria.

Se alejan mínimamente del paremiotipo principal un refrán castellano formulado en imperativo ("marinero acuéstate") y uno pullés que aconseja "marinero a cubierta".

Este paremiotipo parece haberse difundido por el Mediterráneo, incluso en lenguas no romances (maltés, griego), posiblemente a través de un núcleo originario en el área del norte del Adriático. El refrán se ha difundido también en la zona atlántica. Lógicamente, no se encuentra presente en áreas que no tienen mar o en aquellas en que la actividad humana no se relaciona particularmente con el mar, como Cerdeña.

Sobre este tipo parémico véase Maria Reina Bastardas, "Lluna ajaguda, marinaru a l’addritta / luna en pie, marinâr sentât. À la recherche d'un parémiotype roman entre la lune et la mer", Nikola Vuletić / Xose Afonso Álvarez Pérez /José Enrique Gargallo Gil (eds.), Mari romanzi, mari del contatto: lessico e paremiología. Zadar: Sveučilište u Zadru, 2016, 245-256.

 

Relación de refranes

A lluna gitada, mariner en peus (catalán)

La linə šta ggiacciatə, lu marənarə adà šta rittə (abrucés)

Lluna ajaguda, mariner dret (catalán)

Lluna ajaguda, mariner dret; lluna dreta, mariner ajagut (catalán)

Lluna dreta, [/] mariné ajegut (catalán)

Lluna echada, marinero en pie (asturiano)

Lúa a pe, mariñeiro deitado (gallego) [no geolocalizado]

Lua de pé, marinheiro deitado (portugués) [no geolocalizado]

Lúa deitada, mariñeiro a pe (gallego) [no geolocalizado]

Lua deitada, marinheiro em pé, lua em pé, marinheiro deitado (portugués)

Lua deitada, [/] Marinheiro em pé (portugués)

Luna a l'addritta, marinaru curcatu; [/] Luna curcata, marinaru a l'addritta (siciliano)

Luna acostada, marinero en pie (castellano) [no geolocalizado]

Luna allerta, marenaro cuccato (campano)

Luna chelquàte [/] marinàre alzàte (pullés)

Luna coricata, marinaio alzato (italiano) [no geolocalizado]

Luna cuccata, marenaro all'erta (campano)

- Luna de pie, [/] marinero acostado (castellano) [no geolocalizado]

Luna derecha, [/] marinero acostado (castellano)

Luna echada, / marinero en pie (castellano)

Luna en pie, marinero acostado; luna echada[,] marinero en pie (castellano)

Luna en pie, marinero tendido; luna tendida, marinero en pie (castellano)

Luna m bbiédə, marənarə aggiacciatə, lun’aggiacciatə, marənarə m biédə (abrucés)

Luna seduta, [/] marinaio in piedi; [/] Luna in piedi [/] marinaio seduto (italiano) [no geolocalizado]

Luna sentada, mariner in píe, luna in píe, mariner sentà (véneto)

- Luna tendida [/] marinero en pie (castellano)

Lune impins, marinâr sentât, [/] lune sentade, marinâr impins (friulano)

Variantes del paremiotipo

Luna drètte, marenàre n-ghevèrte (pullés)

Luna en pie, marinero acuéstate (castellano) [no geolocalizado]