Dialogismos entre el ser humano y los meses de marzo y abril

Paremiotipo: Dialogismos entre el ser humano y los meses de marzo y abril

Criterios de búsqueda

- Cronología > mes > abril + marzo

- Ámbito temático general > dialogismos entre el ser humano y los meses [categoría]

Comentario

Se recogen veintiocho refranes que comparten este paremiotipo, situados en el norte de la península ibérica, el sur de Francia y un punto de Italia: tres en gallego (uno no geolocalizado), seis en asturiano, dos en leonés, tres en castellano (uno no geolocalizado), siete en catalán (dos no geolocalizados), seis en occitano (cuatro no geolocalizados) y uno en pullés. Se observa, pues, que este tipo se halla bien representado en la península ibérica y en la italiana. Por el contario, parece ausente de la zona alpina (francoprovenzal, romanche, friulano), donde el proyecto cuenta con un número relevante de refranes geolocalizados. Parece que este tipo de refrán, muy asociado a la cultura popular, no se ha difundido por esa zona.

Nos situamos ante el tema recurrente de los días prestados por un mes al anterior, y en particular por abril a marzo, en alusión a que en los últimos días de marzo y los primeros de abril se puede dar una intensificación del frío. De este modo, una pastora, un pastor o una vieja interpelan, desafiantes, a marzo (y, menos frecuentemente, a abril), con el recurso a numerosas designaciones creadas ad hoc (marcelu, marcell, marçot, ccatamarze, marciegu, marzuelu, marzuelo; abrilot), para jactarse de que ha salvado su ganado de los rigores del mes, pero marzo reacciona con furia y le pide a abril, visto como su hermano (o, en algún caso, su primo o su compadre), unos días para matárselo. Hay que destacar la violencia que la cultura popular asocia a este marzo personificado que se despide, ya en el tiempo de abril, con infinita saña.

Sobre el diálogo ancestral entre el hombre (el pastor, la vieja) y los meses, véase José Manuel Pedrosa, "«Si marzo tuerce el rabo, ni pastores ni ganados»: ecología, superstición, mito pagano y culto católico del mes de marzo", Revista de Dialectología y Tradiciones Populares L (cuaderno segundo) (1995), pp. 227-293.

Relación de refranes

- "Escapada de marços i marcells, he salvat vaques i vedells", diu la pastora. Aleshores el març li demana uns dies a l'abril per matar-los-hi (catalán)

"Marzu, marcelu, tú te vas ya you me quedo / con mieu rebañitu enteru." / "Non te vayas alabando que con tres días que tengo, / ya tres que me dé mieu hermau abril / vas yir conas pillechas al llombu ya las correas na manu" (leonés)

Anda p'allá mal Marzo. [/] -Calla, pastorcito, calla, no te vayas alabando; con dos días que tengo yo, y dos que me presta 'l mi hermanu Abril, te tengo de hacer tartir; tengo hacete desollar las oveyes [sic] hasta la luz del candil (asturiano)

-«Vaite marzo que me deixache os becerriños todos catro». -«Deixa vir o meu primo abril[,] que che ha de facer caxir» (gallego)

Abril gentil, | deixa-me'n un, | deixa-me'n dos, | i un que tinc faran tres, | i farem pernabatre | aquell pobre pagès (catalán)

Abril gentil: | deixa-me'n un, | deixa-me'n dos, | deixa-me'n quatre, | deixa-me'n cinc, | perquè entre tots | vull matar la vella, | ovelles i ovellots (catalán) [no geolocalizado]

Bril: | deixa-me'n un, | deixa-me'n dos, | deixa-me'n tres, | i un que jo tinc són quatre, | que les ovelles de la vella | vui pernabatre (catalán)

Dijuyi el pastor. / "Marzu, Marzu, tú te vas cun'as tuas marzadas y you me quedu cun'as mías rebañadas." / Respundioyi Marzu: / "Cun dos días días [sic] que me quedan a mí y outros dos que me de miou armanu Abril, heite facé andaré cun'as cerras al cadril (leonés)

- Dixo o pastor a marzo: Mal trataches o meu gando; alá irás onde non volvas máis. E marzo respondeulle: Con tres días que me quedan e tres que me empreste meu irmán abril poreiche as túas ovellas a parir (gallego) [no geolocalizado]

Díxolle o pastor a marzo: «Marzo marcelo[,] ya non che teño medo». Díxolle marzo ó pastor: «Con dous días que me faltan i outros dous que me preste o meu hermano abril aún che hen facer cagar e xemir» (gallego)

La vièlha disiá: [/] "Adieu març a mai tei marçadas [/] mai que i ague fach marrit temps ai sauvat mon anhelada" [/] Lo mes de mars diguèt au mes d'abriu: [/] "Ieu n'ai tres, prèsta-me'n quatre [/] e la vièlha farem batre" (occitano)

Març marcell, no m'has mort cap vaca ni vedell, ni truja, ni porcell; vindrà l'abril que te'n matarà més de mil (catalán)

Març marçot, abril abrilot (catalán)

Març marçot, no m'has pogut matar cap ovella ni cap anyellot; [y marzo respondió:] Calla, que amb dos que me'n queden i dos que en manllevaré a l'abril, encara te'n mataré més de mil (catalán) [no geolocalizado]

Mars diguèt à-n-abriéu: [/] Presto-me-n'en tres, que iéu n'ai quatre, [/] Faren à la vièio las paumos batre (occitano) [no geolocalizado]

Marze e ccatamarze e tutte li ppècure vanne allu jazze e éje jabbéte marze; arrespónne marze, abbrile mije curtése, damme mbriste cinche jurne de lu tue mése quanne fazzi murì li ppècure all'abbruzzése (ca éja dé vuste all'abbruzzése) (pullés [variedad de la región italiana de la Pulla])

Marzo (al pastor): / "Oh, pastor apastorado, / ¿on (aún) te quedas alabando? / Con dos días que me quedan / y dos que me deja mi compadre Abril, / te he de hacer andar / con los cencerros a cuestas / y los pellejos al cuadril" / Y el pastor guardó un cordero debajo de la capa y el frío le cortó el rabo, y cuando lo soltó, le decía el pastor: / "Rebrinca, rabón, / por las peñas de Aragón, / que los de tu tiempo (edad) / llevados de Marzo / del diablo son" (castellano)

Marzo traidor, con cinco días que te falten a tí [sic] y cinco que te preste'l tu 'rmanu[,] faisme llevar los collares ena mano (asturiano)

- Marzu marciegu, focicu de perru, ya no te tengo mieu; eso decía una anciana que tenía cabras; y contestó Marzo: Con dos díes que me queden y otros dos que me preste Abril, to les tues cabres y oveyes van a morir (asturiano)

- Marzu, marzuelu, tú te vas y yo me quedo. Con siete días que me preste mi primo abril, voy a date piel con que te cubrir (asturiano)

Oh Marzo Marzo, por mucho qu'espernexes ya non te tengo mieu; dice el campesino. Y contesta el mes: Con cinco días que me falten y cinco que me dexe'l mi hermanu Abril, tovía te cuelgo los pelleyos de la panera y te pongo'l sacu al recostín (asturiano)

Trenta y un que traigo yo, y tres que me presta'l mió 'rmanu Abril, tengo facete tartir (asturiano)

- [Dijo "la Vieja":] En escapant de Mars e de Marsèu [/] Ai escapa mi vaco e mi vedèu [/] [Mars blessé du propos, dit au mois d'Avril:] Abriéu, n'ai plus que tres jour: presto-me n'en quatre, [/] Li vaco de la Vièio faren batre (occitano) [no geolocalizado]

- [Dijo el pastor:] "Marzo, marzuelo, tres días te quedan, ya no te temo." [Y contestó marzo:] "Con tres días que me quedan y tres que me preste mi hermano abril, todas las ovejas se te van a ir." (castellano) [no geolocalizado]

- [Dijo el pastor:] Mal has tratado a mi ganado; allá te irás donde no vuelvas más. [Marzo respondió:] Con dos días que me quedan y tres que me preste mi hermano abril, he de poner tus ovejas a parir (castellano)

- [Dijo la Vieja:] En despiech de Mars e de Marsellos, [/] Ai ivernados mas vedellos. [/] [Mars diguèt:] [/] Abriéu, met-n'i tres; em mous quatre [/] Patos de Vielho faren batre (occitano) [no geolocalizado]

- [Dijo la Vieja:] Mars e Marsilhoun qu'è passat [/] Ni brau ni vaco nou m'en a coustat. [/] [Mars diguèt:] [/] Abriéu, presto-m'en un, presto-m'en dous, presto-m'en tres, [/] E un que n'è que haran quate: [/] Toutos l'ac haram esperno-batre (occitano)

- [Dijo la Vieja:] Mau-grat Mars e sa martelado [/] Moun troupèl tèn soun ivernado, [/] [Mars diguèt:] [/] Abriéu, met-n'i tres; em mous quatre [/] Patos de Vielho faren batre (occitano) [no geolocalizado]